Jente Van Campenhout en collega’s van de Vrije Universiteit Brussel hebben onlangs een review gepubliceerd in het tijdschrift Biomolecules, waarin het bewijsmateriaal wordt samengevat dat een verband legt tussen energiemetabolisme (het proces van energieproductie en -gebruik in het lichaam) en disfunctie van het immuunsysteem bij mensen met ME/cvs.
ME Research UK financiert momenteel Jentes PhD-onderzoeksproject naar verbanden tussen mitochondriale functie en het autonome zenuwstelsel bij ME/cvs, en de review biedt nuttige achtergrondinformatie over dit gebied.
Je kunt een samenvatting van de inhoud van haar onlangs gepubliceerde recensie lezen op onze website.
Het verband tussen energiemetabolisme en immuunregulatie bij ME/cvs
Onderzoekers
Jente Van Campenhout, Yanthe Buntinx, Huan-Yu Xiong, Arne Wyns, Andrea Polli, Jo Nijs, Joeri L. Aerts, Thessa Laeremans, Jolien Hendrix
Instelling
Onderzoeksgroep Pain in Motion, Vrije Universiteit Brussel, Brussel, België
Publicatie
Biomolecules, 2025 March 1; 15(3):357
Van Campenhout, J., Buntinx, Y., Xiong, H.-Y., Wyns, A., Polli, A., Nijs, J., Aerts, J. L., Laeremans, T., & Hendrix, J. (2025). Unravelling the Connection Between Energy Metabolism and Immune Senescence/Exhaustion in Patients with Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome. Biomolecules, 15(3), 357. https://doi.org/10.3390/biom15030357
Financiering
ME Research UK met financiële steun van het Fred and Joan Davies Bequest, en Fonds Wetenschappelijk Onderzoek.
Achtergrond
Jente Van Campenhout is een promovendus aan de Vrije Universiteit Brussel, wiens onderzoek naar verbanden tussen mitochondriale functie en het autonome zenuwstelsel bij ME/cvs wordt gefinancierd door ME Research UK. In deze review vat Jente het bewijs samen dat energiemetabolisme (het proces van energieproductie en -gebruik in het lichaam) en de disfunctie van het immuunsysteem bij mensen met ME/cvs met elkaar in verband brengt.
Bevindingen uit bestaand onderzoek over dit onderwerp zijn complex, en het is lastig om vergelijkingen te maken tussen onderzoeken vanwege de verschillende gebruikte methoden, terwijl de diversiteit van mensen met ME/cvs het ook moeilijk maakt om conclusies te trekken uit de resultaten van verschillende onderzoeken. Desondanks hebben Jente en het team een aantal belangrijke aandachtspunten geïdentificeerd.
Energiemetabolisme
Mitochondriale disfunctie bij ME/cvs
De mitochondriën worden vaak de energiecentrales van de cellen in het lichaam genoemd. Ze zijn verantwoordelijk voor het produceren van de energie – adenosinetrifosfaat (ATP) – dat nodig is voor veel cellulaire functies, die op hun beurt belangrijke processen in het lichaam aansturen, zoals het samentrekken van spieren.
Jente en collega’s beschrijven een verminderde ATP-productie als een “kenmerkend kenmerk” van ME/cvs. De auteurs merken ook op dat bij mensen met ME/cvs het vermogen van de mitochondriën om te voldoen aan verhoogde energiebehoeften – zoals tijdens fysieke of cognitieve inspanning – aangetast is, vooral bij mensen met ernstige ME/cvs.
De onderzoekers stellen dat bij mensen met ME/cvs het onvermogen van de cellen om zich aan te passen aan deze verhoogde energievraag hen “kwetsbaar maakt voor energiecrises onder stress of inspanning en waarschijnlijk bijdraagt aan vermoeidheid”.
Oxidatieve en nitrosatieve stress
Tijdens het proces van energieproductie produceren mitochondriën zeer reactieve zuurstofmoleculen die bekend staan als reactieve zuurstofsoorten (ROS). Hoewel ROS een belangrijke rol spelen in de regulatie van de celfunctie, kunnen te hoge concentraties schade veroorzaken aan cellen en weefsels.
ROS worden normaal gesproken onder controle gehouden door natuurlijke processen die ze uit de circulatie verwijderen, maar als er een onevenwicht optreedt, kunnen ROS zich ophopen en schade aanrichten in het lichaam – een toestand die bekend staat als oxidatieve stress.
Oxidatieve stress wordt in verband gebracht met vele ziekten, waaronder de ziekte van Alzheimer, hart- en vaatziekten en kanker, en het wordt ook in verband gebracht met ME/cvs. In feite suggereren de bevindingen dat de “normale processen die vrije radicalen controleren niet goed werken bij patiënten met ME/cvs”.
Interessant is dat de auteurs benadrukken dat nitrosatieve stress – die optreedt wanneer reactieve stikstofcomponenten zich ophopen in het lichaam – ook is vastgesteld bij mensen met ME/cvs. Net als oxidatieve stress wordt nitrosatieve stress in verband gebracht met celbeschadiging en ziekte.
Verbanden tussen ontregeld energiemetabolisme en symptomen van ME/cvs
De review benadrukt de “sterke correlatie” tussen mitochondriale disfunctie en symptomen van ME/cvs.
De auteurs merken op dat bij mensen met ME/cvs vermoeidheid in verband is gebracht met twee potentiële biomarkers van mitochondriale disfunctie: carnitine en co-enzym Q10. Deze stoffen zijn essentieel voor zowel het energiemetabolisme als voor het voorkomen van een ophoping van ROS-niveaus in de cel.
Ze benadrukken ook dat postexertionele malaise (PEM) – naar verluidt het belangrijkste kenmerk van ME/cvs – voort kan komen uit metabole en mitochondriale disfunctie.
Daarnaast suggereert onderzoek dat mensen met ME/cvs mogelijk eerder overschakelen op minder efficiënte methoden van energieproductie.
Immuundisfunctie bij ME/cvs
Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen binnendringende pathogenen zoals virussen en bacteriën (ziekteverwekkers genoemd). Disfunctie van het immuunsysteem – waarbij het immuunsysteem niet functioneert zoals het zou moeten – wordt gezien bij ziekten als multiple sclerose en reumatoïde artritis. Onderzoekers denken ook dat een disfunctie van het immuunsysteem een rol kan spelen bij ME/cvs.
In de review worden twee belangrijke processen benadrukt die de werking van immuuncellen belemmeren en in verband worden gebracht met ME/cvs: immunosenescentie en immuunuitputting.
Immunosenescentie
Senescentie is het proces van celveroudering dat veroorzaakt wordt door stress of wanneer iemand ouder wordt. Senescentie van immuuncellen leidt tot een geleidelijke achteruitgang van het immuunsysteem, waardoor het lichaam minder goed in staat is om infecties te bestrijden.
Onderzoek heeft immunosenescentie in verband gebracht met slaapstoornissen en chronische stress – beide, zo stellen de recensenten, zijn belangrijke kenmerken van ME/cvs. Desondanks heeft geen enkele studie uitgebreid onderzoek gedaan naar immuunveroudering in de context van ME/cvs.
Immuunuitputting
Immuunuitputting is een specifieke vorm van disfunctie van het immuunsysteem die leidt tot een progressief functieverlies van de lichaamscellen die infecties helpen bestrijden (lymfocyten) – vooral T-cellen.
Er wordt gezegd dat immuunuitputting het gevolg is van langdurige immuunactivatie, zoals bij chronische virale infecties of kanker. In onderzoek is dit in verband gebracht met ME/cvs. Desondanks is er geen duidelijk verband vastgesteld tussen uitputting van immuuncellen en ME/cvs-symptomen.
Interessant is dat de auteurs van de review opmerken dat een van de belangrijkste kenmerken van immuunuitputting metabole disfunctie is.
De metabool-immuunverbinding bij ME/cvs
Onderzoek heeft aangetoond dat mitochondriën en de energiestofwisseling een sleutelrol spelen in de immuunrespons. Daarom kan mitochondriale disfunctie de werking van immuuncellen aantasten en leiden tot een verhoogde vatbaarheid voor infecties.
Omgekeerd speelt het immuunsysteem een cruciale rol bij het vormgeven van het energiemetabolisme en de mitochondriale functie. Voortdurende activering van het immuunsysteem leidt tot metabole ontregeling en kan de productie van ROS verhogen, wat leidt tot oxidatieve stress.
Het verband tussen het immuunsysteem en metabole ontregeling wordt erkend als een continue cyclus waarin informatie in beide richtingen wordt uitgewisseld – een “bidirectionele feedbackloop” die een rol speelt bij veroudering en ziekten zoals de ziekte van Parkinson en mogelijk ME/cvs.
Men denkt dat de wisselwerking tussen de twee systemen de ziektesymptomen verergert en leidt tot een zichzelf versterkende cyclus van disfunctie.
Conclusie
Dit artikel belicht de wisselwerking tussen mitochondriale disfunctie en immuunontregeling bij ME/cvs – met name immuunuitputting, chronische ontsteking en oxidatieve stress. Er is echter meer onderzoek nodig om de mogelijke rol van immunosenescentie bij mensen met ME/cvs te onderzoeken.
In de conclusie stellen de auteurs dat “tegenstrijdige resultaten tussen onderzoeken, methodologische variabiliteit, verschillen in diagnostische criteria en variaties in patiëntencohorten de behoefte aan gestandaardiseerde onderzoeksbenaderingen onderstrepen”.
Er wordt ook gewezen op de behoefte aan studies die grote groepen mensen met ME/cvs in de loop van de tijd volgen – deze groepen moeten de diversiteit van mensen met de ziekte vertegenwoordigen.
© ME Research UK, 18 maart 2025. Vertaling admin, redactie NAHdine, ME-gids.
